زیباترین مساجد ایران ؛ شکوهی معنوی در بازی هنر، سلیقه و معماری

مساجد ایرانی فقط چشم‌اندازی از مذهب را نشان دنیا نمی‌دهند بلکه بازتابی کامل از سلیقه، درک هنر و معماری جذاب ایرانی هستند. گاهی‌اوقات زیباترین مساجد ایران و بناهای ماندگاری قدیمی دیگر باعث می‌شوند، انگشت‌به‌دهان از خود بپرسیم چطور و چگونه در سال‌های سال پیش، بدون ارتباطات و امکانات امروزی، آثاری به این شکوه و زیبایی و البته دقت در معماری ساخته شده‌اند. وقتی از زیباترین مساجد ایران می‌گوییم، از هندسه، طراحی و تقارن حرف می‌زنیم. در این مقاله با زیباترین‌ها آشنا می‌شوید.

زیباترین مساجد ایران از شهرهای مختلف ایران

1. مسجد نصیرالملک، شیراز

فرقی نمی‌کند که مسلمان هستید یا مذهب و آیین‌های دیگری را برای خود در زندگی انتخاب کرده‌اید؛ در هر حال، پا گذاشتن به مسجد نصیرالملک شیراز برایتان مساوی خواهد بود با هجومی از رنگ‌‌های زیبا که شما را در هاله‌ای از معنویت اسیر خود می‌کنند. به مسجد نصیرالملک، مسجد صورتی هم می‌گویند و این به خاطر وجود کاشی‌های متعدد با طیفی از رنگ صورتی است. شیشه‌های رنگی پنجره‌های این مسجد و پاشیدن نورهای رنگی روی فرش‌ها در صبح، به شدت دیدنی می‌شود.

نصیرالملک در گود عربان یا همان محله اسحاق‌بیگ قدیم واقع است و یکی از آثار ملی ایران به شمار می‌رود. محمدحسن معمار در طی 12 سال از سال 1255 خورشیدی تا 1267 این بنا را به دستور میرزاحسن خان (ملقب به نصیرالملک) ساخته است. مسجد نصیرالملک دو ایوان دارد؛‌ ایوان‌های شمالی و جنوبی که البته با هم تقارن ندارند. حوض سنگی و فواره‌های آن در حیاط هم از دیدنی‌های مسجد است که در کنار تاق کاشی‌کاری‌شده و هفت‌رنگ مسجد بسیار زیبا به نظر می‌رسند. اگر به شیراز سفر کردید، دیدن مسجد نصیرالملک را که یکی از زیباترین مساجد ایران است هرگز از دست ندهید.

2.شاه‌چراغ، شیراز

شاه‌چراغ هم مسجد است و هم مزار پسر  ارشد امام هفتم شیعیان یعنی امام موسی‌کاظم و آرامگاه برادر امام رضا.  شاید برایتان سوال باشد که کدام‌یک از این دو عزیز ازدست‌رفته، همان شاه چراغ معروف هستند. در پاسخ باید گفت که میرسیداحمد یعنی پسر امام موسی‌کاظم به شاه‌چراغ معروف است.

اجازه بدهید که این مسجد را برایتان توصیف کنیم تا دریابید که وقتی از زیبایی و سلیقه حرف می‌زنیم، دقیقا منظورمان چیست. گنبدی آبی در کنار مناره‌هایی طلایی؛ اگر این ترکیب رنگی خواستنی بنا در سالیان قدیم نشان‌گر سلیقه و شعور هنری بالا نیست. پس چیست؟

وقتی وارد مسجد می‌شوید، دنیایی دیگر از زیبایی مقابل چشمانتان ظاهر می‌شود؛ هزاران قطعه آینه بر در و دیوار مسجد شاه‌چراغ و انعکاس نورها در فضای مسجد هم زیباست و هم کاملا روحانی.

آینه‌ها و بازی نور باعث می‌شود که لقب شاه‌چراغ برای این امام‌زاده و مسجد کاملا بامسمی و بامعنی باشد. اگر بخواهید بدانید که چه کسی بانی ساخت این مسجد زیبا بوده باید شما را با ملکه تاشی‌خاتون یعنی مادر ابواسحاق اینجو آشنا کنیم که از پادشاهان فارس در گذشته بوده است.

این بانوی اثرگذار با ساخت مسجد در حوالی مزار شاه‌چراغ و احداث مدرسه در نزدیکی آن، بناهایی به‌یادماندنی و ارزشمند برای شیراز و البته ایران به جای گذاشته است.

سال ساخت این مسجد که بی‌شک از زیباترین مساجد ایران به شمار می‌رود به سال‌های 745 تا 750 هجری قمری بازمی‌گردد. علاوه بر آینه‌کاری‌های مسجد، استفاده از خطوط فارسی و عربی برای تزئین نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌های مسجد هم به دیدنی‌تر شدن آن کمک شایانی کرده است.

3. مسجد امام، اصفهان

مسجد امام اصفهان فضایی بهشتی و فرازمینی دارد. باور کنید پای هیچ اغراقی در میان نیست ولی این مسجد و طیف آبی رنگ در و دیوارش که سایه‌ای معنوی بر بازدیدکنندگان می‌اندازد، بی‌شک دیدنی است.

اگر مسجد امام زیباترین مسجد ایران نباشد، قطعا یکی از زیباترین مساجد ایران است. کاشی‌ها، رنگ‌ آنها، طرح‌های ظریف‌شان و ویژگی‌های خاص بنا مانند آکوستیک‌بودن دیوارها باعث شده تا مسجد امام یا مسجد شاه که به نام‌های دیگری مانند مسجد سلطانی و مسجد جامع عباسی هم معروف است، شاهکاری در دنیای معماری و هنر به حساب آید.

این مسجد در حوالی میدان نقش‌جهان اصفهان قرار دارد و آن‌قدر زیبا و مهم است که علاوه بر اینکه به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده در فهرست میراث جهانی یونسکو هم قرار گرفته است. سال‌ها پیش در زمان شاه‌عباس صفوی، مسجد امام به دستور همین شاه ساخته شده و خطاطان قابل ایرانی با خط خوش خود، نوشته‌هایی را در این بنا به یادگار گذاشته‌اند.

کاشی‌های هفت‌رنگ، کتیبه‌های خوشنویسی‌شده، سنگ‌های مرمری و هر چیز کوچک و بزرگی در این مسجد در نهایت زیبایی و ظرافت طراحی و ساخته شده است. نمای مسجد شاه یا امام از میدان نقش‌جهان هم نمای موردعلاقه عکاسان خو‌ش‌ذوق و البته گردشگران خارجی و داخلی است. یکی از نکات برجسته این بنا، به‌کارگیری رنگ آبی در بخش‌های مختلف آن است. حضور این رنگ در مکانی مانند مسجد به معنویت و روحانی‌ترشدن فضا کمک می‌کند.

4. مسجد شیخ‌ لطف‌الله، اصفهان

مسجد شیخ لطف‌الله هم یکی از زیباترین مساجد ایران است که برخلاف مساجد دیگر، مناره ندارد. این مسجد هم در ضلع شرقی میدان نقش جهان قرار دارد و قدمت آن به قرن 11 هجری می‌رسد. می‌دانید این یعنی چه؟ یعنی در شهر اصفهان، گنجی قدیمی داریم که باید با نهایت سعی‌مان از آن پاسداری کنیم.

با گذر خورشید از فراز گنبد مسجد، کاشی‌های کرم‌رنگ، هاله‌ای از رنگ صورتی به خود می‌گیرند. دستور ساخت این مسجد زیبا را شاه‌عباس صفوی صادر کرده و استاد محمدرضا اصفهانی معمار آن بوده است. علاقه و توجه صفویان به اسلام و شیعه باعث شده تا یادگارهای زیبا و ارزشمندی از آن دوران در قالب مساجدی دیدنی باقی بماند.

کاشی‌های معرق‌کاری‌شده داخلی و بیرونی مسجد شیخ‌ لطف‌الله و کتیبه‌های آن که مزین به خط ثلث اساتید خبره‌ هستند، آن را در فهرست زیباترین مساجد ایران قرار می‌دهد. این مسجد، آن‌قدر دیدنی است که پروفسور آرتور پوپ آمریکایی که مورخی شهیر است در وصف آن گفته، کوچک‌ترین نقطه ضعفی در این بنا دیده نمی‌شود. نقشه، طرح، اندازه‌ها و زیبایی‌شناسی در این اثر معماری از بیست نمره، صد می‌گیرد.

5. حرم حضرت معصومه، قم

اگر گذرتان به شهر قم افتاده باشد، حتما حرم حضرت معصومه، خواهر امام رضا را دیده‌اید. این مسجد هم با گل‌ها و شکل‌های متقارن تزئینی به کاررفته در دیوارها و ورودی بزرگ و باشکوهی که دارد در دسته زیباترین مساجد ایران قرار می‌گیرد. هر چند حرم حضرت معصومه از نقطه‌نظر مذهبی و زیارتی بسیار معروف است اما ساختار معماری و تزئیناتش، آن‌قدرها که باید و شاید ستوده نشده است.

جالب است که طراحی این مکان مذهبی که در واقع، مزار بانویی معصوم و ارزشمند برای مسلمانان است، حس و حالی کاملا زنانه دارد. این مسجد در سال 950 هجری بنا شده و کار کاشی‌کاری آن را استاد امیرمظفر احمدبن‌اسماعیل در سال 605 هجری بر عهده گرفته است.

حدود هشت سال طول کشیده تا کاشی‌کاری‌های دیدنی مسجد به پایان برسد. به نظر می‌رسد که صرف این همه زمان و دقت واقعا ارزش داشته و اثری از معماران ایرانی باقی مانده که برای هر بازدیدکننده‌ای جذاب است. علاوه بر حضرت معصومه، پادشاهان صفوی مختلفی از جمله شاه صفی، شاه عباس دوم، شاه سلیمان و شاه سلطان‌حسین هم در این مکان دفن شده‌اند.

6. مسجد جامع یزد، یزد

اگر بدانید مسجد جامع یزد حدود یک قرن است که در این شهر زیبا سرفراز و سربلند زندگی کرده قطعا به هنر و معماری ایرانی می‌بالید. این بنا فقط مسجدی برای عبادت‌کردن نیست بلکه شاهکاری تاریخی است که دوره‌های مختلف تاریخ را از سر گذرانده و ردپایی از تجربه حضور در هر یک از این دوره‌ها در آن قابل‌مشاهده است. بخشی از مسجد جامع یزد از دوره ساسانیان برایتان می‌گویند و بخش دیگری از دوره تیموری، ایلخانی و… . کاشی‌های زیبا، مناره‌ها و سَردَر بزرگ این مسجد یزدی، آن را در شاهکارهای معماری قرن نهم هجری ایران قرار می‌دهد. بلندی مناره‌های مسجد به 52 متر می‌رسد. کاشی‌های معرق‌کاری‌شده و گنبد و سقف آن هم که دیگر جای خود دارند. به یزد زیبا سفر و حتما از یکی از زیباترین مساجد ایران یعنی مسجد جامع هم دیدن کنید.

در این سفر و بازدید از مسجد جامع به کتیبه‌های دیدنی‌اش هم دقت داشته باشید. کتیبه‌هایی با خط ثلث و کوفی که هم زیبا هستند و هم ارزش تاریخی زیادی دارند. مسجد جامع یزد دارای نقشه‌ای چهارگوش است و ظاهرا از کعبه در طراحی آن الهاماتی گرفته شده است. این سبک از طراحی نقشه در معماری اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد. اگر دوست دارید به مکانی سفر کنید که پر از زیبایی و آرامش است، مسجد جامع در یزدِ دوست‌داشتنی را از یاد نبرید.

7. آرامگاه شیخ‌ صفی الدین اردبیلی، اردبیل

ایران پُر است از مکان‌هایی دیدنی که از سوی یونسکو به ثبت‌ جهانی رسیده‌اند و از نظر اعتبار و ارزش در شمار میراث‌های جهانی قرار گرفته‌اند. آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، واقع در اردبیل، هم یکی از این موارد است.

شیخ صفی‌الدین، بزرگ دودمان صفویان در کنار شاه اسماعیل اول، مادر شاه اسماعیل و افراد دیگری از بزرگان و مشایخ دوران صفوی در این آرامگان دفن شده‌اند. ساختار و تزئینات این مسجد، تلفیقی است از اصول معماری و سنت‌های ایرانی و تصوف. در بخش‌های مختلف آرامگاه می‌توان شاهد تزئینات نمادینی بود که از هفت مرحله صوفی‌گری و اعتقادات صوفیان می‌گوید.

علاوه بر موزه‌ای که در این آرامگاه وجود دارد و در آن اشیایی متعلق به دوران‌های گذشته تاریخی به نمایش گذاشته شده است. کتیبه‌های زیبا، کاشی‌کاری‌ها و نقره‌کاری و نقاشی‌های موجود در این آرامگاه به ارزش هنری آن به شدت اضافه می‌کنند.

نکته نه چندان خوشایندی که درباره این مسجد زیبا وجود دارد، خروج برخی از آثار و اشیای موجود در آن در طی تاریخ و نگهداری از آنها در کشورهای دیگر است. برای مثال، فرشی بسیار نفیس در این مسجد وجود دارد که هم‌تای آن در حال حاضر در لندن نگهداری می‌شود. در پِی عهدنامه ترکمانچای هم که کتابخانه بزرگ و ارزشمند شیخ صفی به روس‌ها واگذار می‌شود. تأسف واژه کوچکی برای چنین دردهای تاریخی است.

8. مسجد کبود، تبریز

در سال 845 هجری، مسجد کبود تبریز ساخته شده است. اگر این روزها به آن سر بزنید هنوز هم با وجود گذشت زمان و تخریبی که زلزله سال 1158 هجری به آن وارد کرد، زیبایی‌های مسجد کبود انکارناشدنی است. رنگ لاجوردی، رنگ غالبی است که در کاشی‌کاری‌های متنوع مسجد دیده می‌شود. کتیبه‌هایی با خط کوفی و ثلث و بنای آجری اصلی باعث می‌شوند که مسجد کبود هم راهی به فهرست زیباترین مساجد ایران پیدا کند.

معماری پیچیده این مسجد، کار مرمتش را تاحد زیادی دشوار کرده است ولی باز هم نمی‌توان از بی‌کفایتی‌ها در نگهداری از این مکان تاریخی ارزشمند گذشت. در مسجد کبود مزار جهانشاه، فرمانده مهم و قدرت‌مند قراقویونلوها و همسرش خاتون جان‌بیگم هم وجود دارد.

اگر بخواهیم مروری بر تاریخ این مسجد داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که سرنوشت با آن زیاد مهربان نبوده است. چون علاوه بر زلزله که بخشی از آن را مخدوش و نمایَش را تاحدی نازیبا کرده، رسیدگی‌نکردن به بنا در حال حاضر هم موجب تخریب دیوارهای مسجد شده است. لوله‌کشی نامناسب گاز شهری از دلایل تخریب دیوارهای مسجد بوده و این‌همه سهل‌انگاری در قبال اثری ماندگار و دیدنی جای تعجب دارد.

9. مسجد آقابزرگ، کاشان

مسجد آقابزرگ هم زیباست و حال‌وهوایی معنوی دارد. اما از اینها که بگذریم، حیاط جذاب آن باعث می‌شود تا گشت‌وگذار در مسجد باصفاتر هم بشود. در اواخر پادشاهی محمدشاه،‌ ملامهدی نراقی که به آقابزرگ معروف بوده، مدرسه و مسجدی می‌سازد که تا هنوز پابرجا و دیدنی است. یکی از نقاط شاخص مسجد آقابزرگ، صفا و صمیمیت فضای آن عنوان می‌شود. این صمیمیت و راحتی که به بازدیدکنندگان القا می‌شود تا حد زیادی مدیون گنبد ساده و دیوارهای آجری‌ مسجد است.

اگر دوست دارید که در افکارتان غوطه‌ور شوید و به دنبال حسی معنوی می‌گردید، قدم زدن در حیاط مسجد آقابزرگ کاشان و سر زدن به داخل آن می‌تواند حسابی راضی‌تان کند. این بنا طوری ساخته شده است که در فصول گرم سال، هوایی خنک در ساختمان به گردش درمی‌آید. این حجم از دانش و خلاقیت در معماری در آن سال‌ها به‌شدت قابل‌تأمل است.

10. مسجد گوهرشاد، مشهد

گوهرشاد بانویی بوده که دستور بنای مسجد معروف گوهرشاد را داده است. اگر به حرم امام رضا رفته باشید حتما این مسجد را در مجموعه زیارتی حرم دیده‌اید. گوهرشاد که همسر شاهرخ، یکی از پادشاهان تیموری بوده است. این مسجد بارها مورد هجوم خشم طبیعت (زلزله سال 1084)  یا انسان‌ها (گلوله‌باران روس‌ها در سال 1330) قرار گرفته ولی همچنان به حضور قدرتمند خود به عنوان یکی از زیباترین مساجد ایران ادامه می‌دهد.

هم‌جواری با حرم امام رضا از مسجد گوهرشاد، مکانی پربازدید ساخته و موقوفات بسیاری به آن تعلق می‌گیرد که بخش اعظم آن مدیون ارادتی است که مردم شیعه به حضرت رضا دارند. گنبد مسجد گوهرشاد، حدود 41 متر ارتفاع دارد و از بیرون با آجرهای لعاب‌دار و خط کوفی تزئین شده است. دو مناره مسجد هم هر یک ارتفاعی 43 متری دارند.

لازم نیست که توصیه کنیم در سفرتان به مشهد سری هم به مسجد گوهرشاد بزنید. چون حتما به زیارت امام رضا می‌روید و حتما در مجموعه زیارتی‌اش، چشمتان به جمال گوهرشاد هم روشن می‌شود.

در آخر

دقیقا نمی‌توان گفت که زیباترین مساجد ایران کدام‌ها هستند. چون چیزی که مکان‌های مذهبی را زیبا و به‌یادماندنی می‌کند، بیش از خشت‌ها و کاشی‌ها، حس‌وحالی است که در بازدیدکنندگان به وجود می‌آورند. شاید اگر بخواهیم از مساجد معنوی ایرانی بگوییم، این فهرست بسیار طولانی شود. اما در هر حال، زیبایی‌های معماری و دقتی که در تزئینات مساجد این فهرست به کار گرفته شده، از نقطه‌نظر هر بازدیدکننده‌ای جذاب، دیدنی و البته فراموش‌نشدنی خواهد بود.

منبع: مجله علی بابا